Home

Trang chủ > Di sản văn hóa > Nhà thờ họ Hà Sỹ

Tên di sản : Nhà thờ họ Hà Sỹ

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di tích : Di tích lịch sử

Sô quyết định : Số 3985/QĐ-UBND

Giới thiệu

Nhà thờ họ Hà Sỹ nằm ở trung tâm làng Canh Hoạch sầm uất ven sông Chu thuộc xã Xuân Lai, huyện Thọ Xuân, trên một thửa đất số 123, có diện tích 200m² tọa lạc hướng Đông Nam trên một khu đất cao ráo, thoáng mát. Phía bắc giáp thửa đất số 124; phía Nam giáp đường làng; phía Đông là phần còn lại của thửa đất số 123; phía Tây giáp đường làng.

Theo thứ tự từ ngoài vào trong di tích có các công trình: Cổng - Sân và Nhà thờ.

Cổng: Được xây dựng kiểu Tam quan của chùa gồm hai tầng mái, có kích thước cửa giữa rộng 2,35m, cao 2,95m, trụ cột dài 0,70m, rộng 0,37m; hai cửa bên bằng nhau mỗi bên rộng 0,90m, cao 0,70m, trụ cột dài 0,50m, rộng 0,40m. Mái lợp ngói, cánh cổng làm bằng sắt gồm 2 cánh, mỗi cánh rộng 0,90m.

Sân: Có diện tích, chiều dài 10,2m, chiều rộng 7,1m, nền sân lát đá xẻ màu xanh đục nhám mặt.

Nhà thờ: cấu trúc hình chữ Đinh (I) gồm nhà Hậu cung và Tiên đường.

Nhà Tiền đường:

Có cấu trúc 3 gian, hai chái với kích thước chiều dài 9,1m, lòng nhà rộng 3,15m; hiên rộng 1,5m.

Kích thước bước gian (tính từ trái qua phải): Gian thứ nhất có chiều rộng 2m; gian thứ hai (gian giữa) rộng 2,7m; gian thứ 3 rộng 2m; hai chái mỗi bên rộng 1,25m. Kích thước từ tường hậu đến cột Quân sau là 0,65m; từ cột Quân sau đến cột Cái sau 1m; từ cột Cái sau đến cột Cái trước là 1,65m, từ cột Cái trước đến cột Quân trước là 0,90m.

Hệ thống cột: Gồm có 18 cột (trong đó 6 cột Cái, 8 cột Quân, 4 cột Hiên), cột Cái có chiều cao 3,9m, đường kính cột 0,72m; đế chân tảng vuông 4 mặt (kích thước 0,27m x 4). Cột Quân có chiều cao 3,2m, đường kính cột 0,70m, đế tảng vuông bốn mặt (kích thước 0,27m x 4). Cột hiên cao 2,5m, đường kính cột 0,60m, đế chân tảng vuông bốn mặt (kích thước 0,27m x 4).

Hệ thống mái và nền: Mái lợp ngói vẩy, hoành tải, rui mè bằng gỗ; nền nhà lát đá xẻ màu xanh đen.

Hệ thống cửa: Nhà được mở ba cửa ra vào có kích thước bằng nhau, chiều rộng 2,3m, cao 1,94m. Cánh cửa làm theo kiểu bức bàn, mỗi cửa gồm 4 cánh, mỗi cánh rộng 0,56m. Cửa có hệ thống khung bạo (dạ cửa rộng 0,26m, ngạch cửa rộng 0,24m, cao 0,37m, dày 0,13m), phía trên cửa là bức xuân hoa cao 0,95m.

Kết cấu vì kèo:

Kết cấu của hai vì kèo chính: cơ bản giống nhau về kiểu liên kết. Đặc điểm của hệ vì kèo này được cấu trúc gồm 5 hàng chân cột: hai cột cái, hai cột quân và hai cột hiên (các cột này đều đứng trên chân tảng bằng đá xanh).

Bộ khung gỗ có đặc điểm: Quá giang ăn mộng vào đầu cột quân ở phía trước, phía sau ăn mộng vào các thân cột cái và được tiếp nối ăn mộng vào đầu cột quân ở phía sau. Ở đây vì kèo trốn cột cái ở phía trước với mục đích mở rộng lòng công trình, để tăng giá trị sử dụng.

Ở phía trên Quá giang (ở mái sau) một cái vươn tới sát mái, làm nhiệm vụ như một đấu trụ. Ở mái trước là một đấu trụ, đứng trên một đấu bát thót đáy nằm trên Quá giang vươn tới sát mái nhà. Để liên kết đầu cột cái và đấu trụ được bổ mộng để gắn câu đầu vào. Trên câu đầu là hai đầu trụ đứng song song trên đấu bát có nhiệm vụ đỡ đấu chống và trên cùng là một bát đấu (còn gọi là guốc) nằm dọc đỡ thượng lương.

Để liên kết hệ thống cột, câu đầu, đầu trụ là hệ thống kẻ được ăn mộng vào đầu các cột quân ở mái trước và mái sau (kẻ bẩy), kẻ ngồi trên các đấu trụ và Quá giang, kẻ cũng là điểm kết nối giữa Trụ đứng và Câu đầu theo cấu trúc dọc. Theo thứ tự từ trên xuống dưới gồm có hệ thống Kẻ ngồi, Kẻ cong và dưới cùng là Kẻ bẩy ở mái trước gác đầu lên cột hiên, mái sau gác đầu lên tường đốc. Trên các kẻ này là hệ thống lá dong làm nhiệm vụ đỡ các hoành tải và đỡ mái. Ở cấu trúc ngang là hệ thống các xà dọc (gồm xà hạ, xà thế hoành) đã được tạo thành thế liên kết vững chắc của toàn bộ vì kèo của ngôi nhà.

Kết cấu hai vì kèo hồi: có cùng một kiểu liên kết. Ở đây bộ khung được cấu trúc gồm 4 hàng chân cột và được liên kết với nhau bằng hệ thống xà lòng, câu đầu, đấu trụ, ván thưng và các bức cốn.

Để liên kết vì kèo này điểm được bắt đầu bằng hệ thống Quá giang ăn mộng vào thân cột lớn chạy ra ăn mộng vào đầu cột quân (hệ thống Quá giang này làm nhiệm vụ như một xà lòng). Ở phía trên đầu cột cái là câu đầu ăn mộng vào đầu cột cái tạo thêm thể liên kết vững chắc cho bộ khung. Phía trên câu đầu là hệ thống đấu trụ đứng trên đấu vuông thót đáy. Tại các đấu trụ này là hệ thống các con rường được chồng lên nhau ăn mộng vào câu đâu (2 rường) và thu hẹp lại theo kết cấu mái. Trên đấu trụ là một con rường ngang (ường bụng lợn) làm nhiệm vụ đỡ guốc Thượng lương. Ở phía dưới (khoảng cách từ cột cái ra cột quân) là hai bức cốn làm nhiệm vụ như hệ thống kèo đỡ các hoành tải của mái.

Ở vì kèo hồi này, trên bề mặt của khoang xà lòng (gần vỉ ruồi ở phía trên), người thợ không để trống mà được thưng ván để tạo thành các ô xuân hoa nhằm mục đích trang trí, ở hai bên là 2 bức cốn được chạm khắc hình vân mây cách điệu.

Hệ thống xuân hoa ở bức tường đốc (ngăn cách nhà trong và nhà ngoài) được trang trí bằng hệ thống các ô hoa và các chấn song con tiện đã làm cho ngôi nhà thông thoáng từ phía trong ra ngoài.

Nhìn trên tổng thể, bộ khung nhà có kết cấu vững chắc: Hệ vì kèo được kết cấu với những đường uốn lượn bởi hệ thống kẻ, đấu bát, đấu trụ được chạm các đường gờ chỉ cho ta một cảm giác uyển chuyển và bền vững. Ở đây, sườn nhà có xu hướng biến tất cả các lực đẩy thành lực thẳng đứng bởi được hệ thống cột chống đỡ, ít tính đến sự thăng bằng của lực mà chỉ có trọng lực mới là chính, vì thế mà ngôi nhà đã tạo nên một cảm giác sang trọng và bền vững.

Hậu cung: Là một ngôi nhà có kích thước, chiều dài 4,9m, chiều rộng 3,75m, chiều cao 3,3m, được kết cấu thành 1 gian rộng, hai tầng tám mái cong, không có vì kèo. Ở phía trong được ngăn cách thành 2 lớp trần mái: lớp trần dưới tương ứng với mái dưới được đổ bản mái bằng bê tông cốt thép thành 4 bản mái (hai mái trước, sau và hai mái bên); lớp trên được mở lên trên thông qua hệ thống cổ diêm, xây vuông vức 4 mặt; bản mới được chia thành 4 mái (hai mái trước, sau và hai mái bên). Ở phía ngoài được cấu trúc thành 2 tầng tám mái cong. Mái dưới và mái trên được ngăn cách bởi hệ thống cổ diêm. Các bờ dải ở các mái được đắp vuông; góc mái gắn kìm góc; mái được dán lớp ngói vẩy, nền nhà lát bằng đá xẻ màu xanh đen.

Bài trí đồ thờ:

Hậu cung là nơi đặt bàn thờ chính, thờ ông Tổ của dòng họ Hà Sỹ. Hương án đặt ngay chính giữa nhà Hậu cung, có kích thước chiều dài 1,80m, chiều rộng, 0,80m, chiều cao 1,2m. Trên hương án đặt ngai thờ, bài vị, bát hương, đài nước, mâm bồng, khay mịch...và một số đồ thờ khác có giá trị.

Bàn thờ Bên Tả, là nơi thờ quan Tri phủ Hà Từ Hài, Hà Trọng Diễn gồm hương án có kích thước chiều dài 1,8m, chiều rộng 0,80m, chiều cao 1,1m, trên hương án đặt ngai thờ, bài vị, mâm bồng, bát hương...và một số đồ thờ khác có giá trị.

Bàn thờ bên Hữu, là nơi thờ quan Thiếu Khanh Hà Trung Kính, Hà Sỹ Đệ gồm hương án có kích thước chiều dài 1,8m, chiều rộng 0,80m, chiều cao 1,1m, trên hương án đặt các đồ thờ có giá trị như ngai thờ, bài vị, mâm bồng, bát hương...

Phía ngoài cùng là nơi thờ Hội đồng gia tộc của dòng họ Hà Sỹ, ở chính giữa đặt hương án có kích thước chiều dài 1,9m, chiều rộng 1,45m, chiều cao 1,05m. Trên bàn thờ đặt ngai thờ, bài vị, ống hương, mâm bồng, khay mịch, chân nến, lư hương, đài nước...và một số đồ thờ khác.

Phía trên bức cửa võng là bức Đại tự có 4 chữ Hán, nội dung: Gia hoà vạn sự thành (Trong nhà hoà thuận muôn việc thành đạt). Hai bên cột được treo 2 câu đối có nội dung:

Phiên âm

Quang tiền dụ hậu tử tôn phất thế dẫn chi,

Lập ấp chiêu dân công đức kỳ lại viễn hỷ.

Dịch nghĩa

Làm rạng rỡ đời trước để phúc đời sau con cháu không thay đổi,

Công đức chiêu dân lập ấp đến nay đã xa xăm.

Hiện vật, di vật, bảo vật quốc gia thuộc di tích:

Gian thờ hậu cung:

Hương án

Ngai thờ.

Bài vị

Bát hương